Kraauwensche akkers, Doornbosse velden en Nieuw Lovenstraat

VANDAAG OP TIJDLOOS TILBURG:

KRAAUWENSCHE AKKERS

Een bespreking van dia 3 uit een serie van zes luchtfoto’s uit de jaren ’60 – ’70. Vandaag het gebied bij industrieterrein Kraaiven.

VAN DOORNSTRUIK TOT BLOEMENBUURT

Aflevering 3 in de rubriek ‘100 Jaar geleden’. Vandaag over de wijk Loven.

NAUTILUSSTRAAT OF NIEUW LOVENSTRAAT?

Aflevering 3 in de rubriek ‘Die Ruybraecken’.

===================================================================

KRAAUWENSCHE AKKERS

De derde dia (66T17/3) uit de jaren ’60 – ’70, afkomstig van de Nederlandse Heidemij voert ons naar Tilburgs grondgebied, net ten

westen van het industrieterrein Kraaiven, dat op deze dia nog in aanleg is. Een aantal bedrijven heeft zich al gevestigd, maar het gebied vertoont nog veel lege plekken, die overigens weldra ingevuld zullen worden.

Van midden onder naar midden links loopt de Dongenseweg. In de linker onderhoek is nog een stukje van het Wilhelminakanaal zichtbaar met de sluis. Vanaf de Dongenseweg loopt in noordoostelijke richting de Swaardvenstraat, waarop halverwege de ten behoeve van het industrieterrein ontworpen Zevenheuvelenweg aansluit. Daaronder, evenwijdig er aan gelegen, de Ledeboerstraat en de Gebr. Salastraat als verbindingsweg er tussen.

De oorspronkelijke padenstructuur wordt zwaar onderbroken door een nieuwe structuur, waarvan ik me lange tijd heb afgevraagd wat dat nu eigenlijk voorstelt. Het blijken schietbanen te zijn en komen zelfs al op een luchtfoto uit 1933 voor.

De situatie op dit plaatje heeft een ware metamorfose ondergaan. Niet alleen in de periode van deze foto tot heden, maar ook daar voor. Om de vertaalslag naar 1865 te kunnen maken hebben we echt de kaart van 1900 nodig, die een soort tussenfase weergeeft.

Ter oriëntatie heb ik wat kaartfragmenten en een luchtfoto van de huidige situatie bijgevoegd van steeds hetzelfde gebied. Daarbij heb ik het iets naar het oosten uitgebreid zodat ook het Hasseltplein zichtbaar is. Want daar moeten we naar toe als we de loop van die Dongenseweg willen begrijpen!

Als we de kaarten bekijken zien we dat veel van de paden op onze foto ook in 1900 al bestonden. En ook de verdeling van bosgebied en akkers was grotendeels hetzelfde.

Daar waar we het ven ‘Stoor Blaak’ zien liggen is tegenwoordig de kruising van de Dongenseweg met de Swaardvenstraat. En waar op het kaartje loodrecht onder dat ven een pad de Dongenseweg kruist, ligt nu het viaduct over het Wilhelminakanaal. Ook komen we de benaming ‘Kraauwensche Akkers’ tegen. Daar ligt nu het industrieterrein Kraaiven en inderdaad, oudere Tilburger hebben het nog steeds over het ‘Kraauwend’.
Ook wordt nu duidelijk dat de Dongenseweg vroeger met een kromming doorliep tot aan het Hasseltplein. Het hele gedeelte met de kromming is verdwenen: daar is in de zestiger jaren van de vorige eeuw de Rueckertbaan aangelegd en een deel van de nieuwbouwwijk Het Zand. Langs de weg, die toen nog Dongensche Baan heette vinden we ‘De Oude Wolf’. Dat was de steenfabriek van Smulders – Teurlings.

Gaan we nog verder terug, naar 1865, dan blijkt dat het bosgebied in het noorden nog niet bestond! Zand, zand en nog eens zand! We hebben hier te maken met de uitlopers van de Loonsche Heide.

Wilt u overigens zien hoe uw eigen woongebied er 100 of 150 jaar geleden uit zag, kijk dan eens op de website http://atlas.brabant.nl/bonnekaarten/.
Het is even experimenteren maar dan lukt het wel.

Tweede luchtfoto: Moleneindse heide

Vandaag een beschrijving en uitleg van de tweede dia (66T17/2) uit de jaren ’60 – ’70.
Deze dia sluit mooi aan op dia 1. We moeten hem er een beetje over heen schuiven, beginnend in de linkeronderhoek en dan schuin naar rechts boven. Dan herkennen we opnieuw de weg met de kromming waar tegenwoordig het Noorderbos ligt met de gelijknamige plas. (in dit geval midden rechts op de foto)

Grofweg toont dit plaatje het gebied tussen de Udenhoutseweg (die bovenaan net niet meer te zien is) in het noorden, de Kalverstraat (die vanaf het oosten naar midden onder loopt) en de huidige Midden Brabantweg in het westen. Daar tussen ligt nog de Stokhasseltlaan (op Tilburgs grondgebied) en de Finantiën (op Loons grondgebied).
In 1920 werd dit gebied de Moleneindsche Heide genoemd, mogelijk heet het nu nog steeds zo.

Kaartfragment 1920 met links de cirkelvorm van
(mogelijk) de motte-burcht

Op het tracé van de Midden-Brabantweg liep in 1865 de ‘Oude Loonse Baan’, terwijl de route die we tegenwoordig nog wel eens aanduiden met Oude Loonse weg (de Stokhasseltlaan en Finantiën) in 1900 Stoomtramweg werd genoemd. Over deze route reed namelijk de stoomtram naar Waalwijk.

Het meest opvallende aan deze foto is de cirkelvorm in het noorden aan weerszijden van deze weg. Deze vorm is nog steeds herkenbaar maar om het goed te kunnen zien moet je wel even de auto uit. Gelukkig is deze –mogelijk zeer oude- structuur gespaard gebleven. Ronald Peeters heeft ooit geopperd dat dit wel eens de resten van een ‘motte-burcht’ zouden kunnen zijn, de voorganger van het Loons Kasteel.

Huidige situatie bij de Finantiën



Een motte-burcht bestond uit een kunstmatig opgeworpen heuvel met een houten of stenen opbouw.

Dit type verdween met de opkomst van de veel sterkere middeleeuwse kastelen.

Op deze afbeelding de voorloper van kasteel Heeswijk.

























Luchtfoto's van Tilburg ontdekt!

Tja… en soms kom  je dan ineens in aanraking met iets bijzonders waardoor het onderzoekersbloed weer gaat stromen. Zo liet een collega onlangs tussen neus en lippen door weten dat hij ‘ergens in een kast’ nog een paar glasnegatieven had gevonden. Op het doosje stond ‘Tilburg’ geschreven en het betrof een aantal luchtfoto’s uit de jaren ’60 – ‘70. En aangezien ik zijn enige Tilburgse collega was vroeg hij zich af of ik daar misschien iemand voor wist...

En óf ik daar iemand voor wist! All hands on deck was het devies. Glasnegatieven uit de jaren ’60, hier met die handel! Mijn collega bracht vervolgens een oud doosje mee van het merk ‘Kodak’. ‘Photographic Plates’ stond er verder op én een formaat: 3 ¼  x  3 ¼ inch, 8,2 x 8,2 cm. Dat was geen gebruikelijk formaat! Bij nader onderzoek bleek het ook niet om negatieven te gaan maar om positieven. Professioneel spul dus. De glasplaatjes bleken afkomstig uit een oud archief van de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij, waar mijn collega ooit gewerkt had. Of hij er nog meer had? Nee, niet meer. Ooit had hij een heel kistje vol gehad, zijn collega’s van destijds ook. Maar de rest was verdwenen, ik wil het niet weten.

Nog  diezelfde avond heb ik de glasplaatje samen met een buurman bekeken en inderdaad: van de negen plaatjes konden we er zes traceren als zijnde genomen boven Tilburgs grondgebied. De andere drie kwamen ons niet bekend voor.
De vraag was natuurlijk of de plaatjes ons nog nieuwe informatie zouden verschaffen. Er waren immers al zoveel luchtfoto’s van Tilburg bekend en gepubliceerd in boeken en op websites. Maar zelfs al zou dat niet het geval zijn, om de trotse eigenaar van dit ‘objet trouvé te zijn geeft ook al een heel goed gevoel.

Eerste dia (66T17/1)
Uit de volgorde van de nummers blijkt dat het vliegtuigje een diagonale lijn over Tilburg heeft gevolgd: vanuit het noorden in zuidwestelijke richting.  Het eerste plaatje geeft een beeld van het gebied tussen de oude weg naar Loon op Zand en Udenhout, het zesde plaatje toont het Bels Lijntje ten zuiden van de Bredaseweg en het waterpompstation aan de Gilzerbaan.

Van boven naar beneden loopt de Kalverstraat. Van links naar rechts de Udenhoutseweg en vanaf de kruising de Houtsestraat. Verder zien we helemaal rechts de Loonse Molenstraat. Op een oude kaart uit 1865 staat bij de Udenhoutseweg ‘Grindweg’ vermeld en komen we ook de benaming ‘Telegraaf’ tegen.
Het gebied rechtsboven wordt op de kaart van 1900 ‘Hamershoek’ genoemd. Het gebied rechtsonder heet in 1865 ‘Kalverstraat’ en in 1900 ‘Vijfhuizen’.  Het deel linksboven wordt in die tijd ‘Moleneindsche Heide’ genoemd en in dit deel zien we ook enkele vennen: het Kommerven (in 1865 nog Komven) en het Witven.

Als we de huidige plattegrond naast de foto leggen valt op dat er nauwelijks iets veranderd is! Het gebied bestaat nog steeds grotendeels uit akkers en weilanden en de straten- en padenloop lijkt nog verdacht veel op het patroon van ons glaspositief en zelfs op de situatie uit de 19^e eeuw.
De grootste verandering betreft misschien nog wel het gedeelte helemaal links onder: in de binnenhoek van het kromme weggetje ligt nu de Noorderplas. Alsof het er voor gemaakt is!